Nieprzetłumaczalna część języka
Często zdarza się, że nie wiemy dokładnie jak nazwać dane zjawisko czy uczucie w języku obcym. Wtedy jednak najczęściej zrzucamy winę na własne braki w słownictwie i nie zawsze zdajemy sobie sprawę z istnienia takiego zjawiska jak słowa nieprzetłumaczalne.
Język jest nośnikiem kultury. Wpływa na ludzką świadomość i sposób postrzegania świata w takim samym stopniu, jak kultura wpływa na niego. Znajdziemy w nim odzwierciedlenie tradycji, zwyczajów i wartości wyznawanych w danym regionie. Słowa nieprzetłumaczalne najczęściej odnoszą się do zjawisk i fenomenów, które nie są tak ważne dla innych społeczności, lub w ogóle w nich nie występują. Poprzez analizę języka można poznać specyfikę danej grupy społecznej i zauważyć które emocje i zjawiska są dla niej szczególnie ważne lub intrygujące.
Cechą charakterystyczną słów nieprzetłumaczalnych jest to, że często (choć nie zawsze) określają one emocje. Im głębsze i bardziej intensywne uczucie, tym trudniej przetłumaczyć jego nazwę. Co więcej, istnieje zależność między dystansem geograficznym i kulturowym między dwoma językami, a ilością słów nieprzetłumaczalnych, które w obu występują. Im bardziej oddalone kulturowo są te języki, tym trudniej znaleźć odpowiedniki nazw uczuć, zjawisk i osobliwości.
Nie oznacza to jednak, że takie słowa będą występować jedynie w dwóch bardzo odległych od siebie językach. Często występują one w dialektach używanych na małym obszarze geograficznym. Fakt istnienia słów nieprzetłumaczalnych nie wyklucza możliwości pełnej komunikacji między przedstawicielami dwóch kultur. Będzie ona jednak bardziej skomplikowana, a sam proces - dłuższy. W sytuacji napotkania słowa nieprzetłumaczalnego używamy po prostu metafor lub dłuższego opisu zamiast jednego terminu.
Poniżej, przedstawiamy kilka wyrażeń z języków z całego świata, z którymi spotkali się pracownicy biur tłumaczeń:
> na pewno nie raz zdarzyło się wam wyjść od fryzjera i nie być zadowolonym z nowej fryzury. Emocję, którą odczuwaliście w tej konkretnej sytuacji, Japończycy nazwą age-otori;
> shcadenfreude oznacza w języku niemieckim przyjemność, którą odczuwamy widząc cierpienie innych osób;
> razlubit to określenie znane Rosjanom. To słowo opisuje słodko-gorzkie uczucie, które towarzyszy nam po odkochaniu się;
> mamihlapinatapai trafiło do Księgi Rekordów Guinnessa jako najbardziej zwięzłe słowo świata. Ten krótki termin opisuje bowiem skomplikowaną sytuację, w której dwie osoby patrzą sobie głęboko w oczy, każda z tych osób chciałaby coś zainicjować, ale żadna tego nie zrobi. Słowo pochodzi z języka jagańskiego, używanego przez mieszkańców Ziemii Ognistej w Chile;
> Inuici mają swoje określenie na uczucie, które towarzyszy nam, kiedy z niecierpliwością oczekujemy gości i wychodzimy na zewnątrz ich wypatrywać — to iktsuarpok;
> kiedy następnym razem nie będziecie mogli znaleźć kluczy i zaczniecie drapać się w głowę w celu przypomnienia sobie, gdzie je położyliście, wiedzcie, że ta czynność w języku hawajskim to pana po’o;
> na koniec słowo z języka arabskiego: ya’aburnee. Oznacza ono nadzieję, że umrzemy przed kimś, kogo kochamy, ponieważ życie bez tej osoby byłoby dla nas ogromnym cierpieniem.
Powyższe przykłady to tylko ułamek wszystkich słów nieprzetłumaczalnych. Są one tłumaczeniowym paradoksem, z którym na co dzień muszą sobie radzić pracownicy biur tłumaczeń. Z jednej strony, wielu tłumaczy twierdzi, że nie ma takiego słowa, którego w jakiś sposób nie można przełożyć na język docelowy. Z drugiej jednak, nie można zaprzeczyć, że charakteryzują się one wyjątkową delikatnością i zawierają w sobie niuanse, które są zrozumiałe jedynie dla rodzimych użytkowników danego języka. Zwyczaje i uczucia reprezentatywne dla danej społeczności niekoniecznie muszą znaleźć odzwierciedlenie w innym języku. Można zaryzykować podsumowanie, że terminy nieprzetłumaczalne to tak naprawdę kultura w jednym słowie.
